Ampularie
	Podstawowy, skrócony przewodnik dotyczący hodowli Ampularii w akwariach oraz stawach (Polska wersja językowa). Więcej szczegółowych i interesujących informacji, jest dostępnych w pozostałych działach niniejszej witryny, w wersji anglojęzycznej.

Wprowadzenie

Ślimaki z rodziny Ampullariidae zwane potocznie Ampulariami, występują powszechnie w wodach słodkich wielu regionów tropikalnych na świecie. Niektóre z gatunków Ampularii, zostały rozpowszechnione w handlu, stając się chętnie hodowanym ślimakiem akwariowym. Ich interesujący wygląd oraz stosunkowo duże rozmiary (5 do 15 cm - w zależności od gatunku) przyczyniają się do popularności tego ślimaka wśród akwarystów.

Jednak pomimo popularności Ampularii nadal spotyka się wiele błędnych informacji krążących wokół opisywanej rodziny ślimaków. Na przykład, niektóre z popularnych książek akwarystycznych określają te ślimaki nazwą  Ampullaria gigas i Ampullaria cuprina, podczas gdy obie te nazwy są błędne i stały przez lata przestarzałe w naukowej literaturze.

Historycznie, problemy z nazewnictwem można wytłumaczyć faktem, iż znaczna ilość opisów  Ampularii, pochodzi z 17 i 18 wieku, zaś autorzy owych prac są nieznani w obecnej literaturze hobbystycznej.
W obecnie uznawanej nomenklaturze, rodzina Ampularii jest podzielona na kilka gatunków: Asolene, Felipponea, Marisa i Pomacea są gatunkami pochodzącymi z Ameryki Południowej, Ameryki Centralnej, Indii Zachodnich i Południowej części Ameryki Północnej, podczas gdy gatunki Afropomus, Lanistes i Saulea zostały znalezione w Afryce. Gatunek Pila występuje zarówno w Afryce jak i w Azji.

Wbrew temu co sądzi większość ludzi, nie wszystkie ślimaki są hermafrodytami. Ampularie są przykładem ślimaka rozdzielno-płciowego. Wiedza ta jest bardzo istotna, jeśli mamy rozmnażać nasze ślimaki, lub wręcz przeciwnie chcielibyśmy do tego nie dopuścić. Niestety, określenie płci u większości Ampularii wyłącznie po ich wyglądzie jest bardzo trudne. Praktycznie możliwe jest to właściwie podczas obserwacji kopulacji pary ślimaków, lub podczas składania jaj przez samicę.

Adaptacja i środowisko naturalne

Ampularie zamieszkują szeroki zakres ekosystemów: od  bagien, rowów i stawów do jezior i rzek włącznie. Większość gatunków preferuje wody stojące i tylko niewiele z nich przystosowało się do życia w rzekach o silnym nurcie.

Skrzelo - płucny układ oddechowy Ampularii, umożliwia im przebywanie w środowisku ubogim w tlen, np. w akwenach bagiennych lub w wodach płytkich. Nie posiadając płuc, Ampularie byłyby całkowicie uzależnione od skrzeli, co zmniejszałoby ich szanse na przetrwanie w ubogim w tlen środowisku.
Kolejnym atutem dwudyszności Ampularii, połączonym z "drzwiczkami" zamykającymi muszle jest fakt, iż dzięki temu są one w stanie przetrwać pojawiające się w ich środowisku naturalnym okresy suszy. Zagrzebują się one wówczas w podłożu, szczelnie zamykając wejście muszli.
W sprzyjających okolicznościach, kiedy Ampularie nie są narażone na suszę i chłód, nie mając potrzeby zagrzebywania się w dnie, pozostają aktywne przez cały rok. Oprócz ochrony przed suszą, zamknięcie muszli chroni ślimaka również przed drapieżnikami.

Wiele gatunków, a zwłaszcza zamieszkujący tereny Ameryki Południowej Pomacea, posiada godną uwagi cechę anatomiczną, a mianowicie tzw. syfon służący do oddychania powietrzem atmosferycznym podczas gdy ślimak przebywa w zanurzeniu, pod powierzchnią wody. "Syfon" znajduje się po lewej stronie szyi ślimaka i jest praktycznie nie widoczny w fazie spoczynkowej. Narząd ten umożliwia Ampularii oddychanie, bez narażania się na atak ze strony ptactwa.
Ampularie składają jaja, ponad powierzchnią wody. Samica opuszcza środowisko wodne i składa jaja na powierzchni twardych przedmiotów jak pień drzewa, skały czy łodygi roślin. To wyjątkowe zachowanie według dostępnych informacji jest spotykane jedynie w rodzinie Ampularii.
Niemniej jednak, nie wszystkie Ampularie składają jaja powyżej powierzchni wody. Ampularie z gatunków Asolene, Felipponea, Lanistes, Marisa oraz prawdopodobnie również Afropomus oraz Saulea składają jaja w wodzie, w postaci galaretowatych kokonów, umieszczając je na roślinach wodnych, kamieniach lub innych obiektach pod powierzchnią wody.

Popularne gatunki akwariowe

Identyfikacja posiadanej Ampularii może być istotna z uwagi na zwyczaje żywieniowe poszczególnych gatunków, które nieznacznie różnią się między sobą. Jeśli ślimak został zakupiony w sklepie zoologicznym, prawdopodobnie jest to Pomacea diffusa lub Pomacea canaliculata. W przypadku gdy ślimak posiada płaską muszlę i ma rozmiar powyżej 2.5 cm, oraz posiada (lub nie) ciemne pasy, prawdopodobnie jesteśmy posiadaczami gatunku Marisa cornuarietis. Gatunek ten nie zawsze jest uznawany jako Ampularia z uwagi na jego inny wygląd. Mniej rozpowszechniony, jednak również okazjonalnie dostępny w handlu akwarystycznym, zwłaszcza w USA jest gatunek Pomacea paludosa.

Jedynie popularny gatunek Pomacea diffusa wydaje się odpowiedni dla zarośniętych zbiorników roślinnych. Spowodowane jest to tym, iż głównym składnikiem pożywienia Pomacea diffusa są obumarłe części roślin, zaś miękkie uzębienie ślimaczka uniemożliwia mu niszczenie naszej roślinności w akwarium.

Pomacea diffusa. W różnych wariantach kolorystycznych.

Żółta Pomacea canaliculata. Naturalne ubarwienie muszli posiada odcień brązowy, z ciemniejszymi wtrąceniami.

Marisa cornuarietis.

Poniżej przedstawiony jest uproszczony schemat umożliwiający określenie gatunku Ampularii, po kształcie muszli. Przy identyfikacji, nie należy sugerować się kolorem muszli i ciała ślimaka, bowiem jak w przypadku Pomacea diffusa  istnieje wiele wariantów kolorystycznych w obrębie jednego gatunku.
Niekiedy w handlu pojawiają się inne gatunki Ampularii, pochodzące głównie z importu, co sprawia, iż dokładna identyfikacja ślimaka może być bardzo utrudniona.

Pomacea diffusa: Pierścienie tworzące spiralę muszli, są płaskie co jednak staje się mało widoczne w przypadku ostatniego pierścienia. Kąt wcięcia między krawędzią muszli, a największym pierścieniem wynosi 90°. Wielkość: 45 do 65 mm.

Pomacea canaliculata: Pierścienie muszli są płaskie tak jak u Pomacea diffusa, jednak kąt wcięcia jest mniejszy: poniżej 90°. Muszla jest bardziej zaokrąglona. Wielkość: 45 do 80 mm.

Pomacea paludosa: Prawie płaskie wcięcie z kątem dużo większym niż 90°, co nadaje górnej części muszli stożkowaty kształt. Wielkość: 45 do 65 mm.

Hodowla i rozmnażanie

Zbiornik
Ampularie mogą być hodowane w typowych akwariach. Pamiętać jednak musimy, iż większość gatunków Ampularii może pożerać nasze rośliny akwariowe. Wyjątkiem jest tutaj Pomacea diffusa, która nie niszczy roślin. Należy więc pamiętać o zapewnieniu jej należytej ilości pokarmu, ponieważ przy jego braku, ślimak ten nie będzie zjadał żywych roślin i po prostu zdechnie.
Niestety część osób nie zdając sobie sprawy z w/w różnic, uważa iż wszystkie ślimaki są zagrożeniem dla roślin w akwarium, co jest oczywiście opinią błędną.
Ampularie mogą być trzymane wraz z większością ryb akwariowych, oczywiście za wyjątkiem ryb odżywiających się ślimakami, jak np. Bocji wspaniałej (Botia macracantha). Wiele ryb będzie również próbować podgryzać czułki naszego ślimaka, co jednak nie powinno stanowić problemu z uwagi na to, iż Ampularie potrafią szybko schować czułki pod muszle.
Poleca się miniumum 10 litrów wody na każdą średniej wielkości Ampularię. Akwarium powinno posiadać pokrywę, aby uniemożliwić ślimakowi nocne wyprawy poza zbiornik. Nikt z nas nie chciałby go przecież rano znaleźć na podłodze.
Konieczne jest zachowanie kilkucentymetrowej przestrzeni między lustrem wody a pokrywą, tak aby umożliwić ślimakowi dostęp do świeżego powietrza. Pomimo tego iż oprócz płuc, Ampularie posiadają również skrzela, bez dostępu do powietrza atmosferycznego po prostu się utopią.
Jeśli chcemy umożliwić Ampularii złożenie kokonu z jajami nad powierzchnią wody, musimy zapewnić jej 10 cm przestrzeni między lustrem wody a pokrywą. Mniejsza przestrzeń byłaby utrudnieniem dla naszego ślimaka.

W przypadku gdy zawartość wapnia w wodzie jest zbyt niska, muszla ślimaka staje się pokryta widocznymi ubytkami (Pomacea diffusa).

Jakość wody
Ampularie nie są wymagające co do jakości wody. W złych warunkach wodnych, zachowają i tak lepszą kondycję niż większość ryb. Wodę należy przygotowywać podobnie jak dla ryb, nie zapominając o filtracji i regularnych podmianach części wody w akwarium.
Istotną sprawą jest zapewnienie wystarczającej ilości wapnia w wodzie, ponieważ ślimaki potrzebują go do budowy swoich muszli. Ph powinno być utrzymywane na poziomie neutralnym, lub powyżej 7. Jeśli woda jest miękka (uboga w wapń) ilość wapnia możemy podwyższyć poprzez umieszczenie w akwarium np. wapieni, muszli morskich, lub też korzystając z preparatów przeznaczonych do tego celu, dostępnych w sklepach zoologicznych.

Pożywienie
Ampularie są łatwe w wykarmieniu. Jedzą prawie każde pożywienie, które mogą podzielić na fragmenty mieszczące się w ich otworze gębowym. W swoim "menu" Ampularie akceptują ogórka, szpinak, marchewkę, sałatę, pokarm dla ryb, padnięte ryby i ślimaki, algi itp.
Wymieniona wcześniej Pomacea diffusa, odżywiająca się miękkimi i martwymi częściami roślin powinna być dokarmiana płatkowanym pokarmem dla ryb akwariowych, lub też konserwowanym szpinakiem. Należy zachować umiar w podawaniu powyższych pokarmów, aby uniknąć zanieczyszczenia wody. Należy podawać taką ilość pożywienia która będzie odpowiadać zapotrzebowaniom ślimaka.
W praktyce oznacza to podawanie takiej ilości pożywienia, która zostanie zjedzona, zanim zacznie gnić w akwarium. Dodać należy iż w przypadku Ampularii nie należy obawiać się przekarmienia. Dobrze jest jednak kontrolować ilość podawanego pokarmu aby niepotrzebnie go nie marnować. Dotyczy to głównie małych zbiorników.
Ponieważ Ampularie posiadają w swoich jelitach dużą ilość mikroorganizmów ułatwiających im trawienie pożywienia, woda czasem może stawać się mętna w momencie wydalania tych mikroorganizmów przez Ampularie. Zjawisko to nie jest bezpośrednio szkodliwe, a czasem może być nawet źródłem dodatkowego pokarmu dla ryb akwariowych. To uboczne zjawisko, można ograniczyć poprzez oszczędne karmienie naszych podopiecznych.

Temperatura
Ampularie są zwierzętami tropikalnymi, oprócz pewnych gatunków, jak Felipponea i Asolene, które są gatunkami subtropikalnymi.
Temperatura wody w akwarium powinna mieścić się w przedziale 18 - 28°C. Aktywność Ampularii wzrasta wraz ze wzrostem temperatury. Przy temperaturze 18°C Ampularie są praktycznie nieaktywne, dopiero w temperaturze 24°C lub większej możemy w pełni cieszyć się poruszającymi się żwawo ślimaczkami. Temperatura wody wywiera wpływ nie tylko na aktywność Ampularii ale również jest istotnym czynnikiem determinującym szybkość cyklu życiowego Ampularii.
Długość życia Ampularii jest związana z temperaturą wody w której przebywa. W niskich temperaturach, może wynosić około 4 lat, podczas gdy w dużo wyższych temperaturach okres ten może zostać skrócony i wynosić poniżej 1 roku.
Cykl reprodukcyjny Ampularii wzrasta wraz ze wzrostem temperatury.

Kopulacja Pomacea diffusa. Samiec (po lewej) wprowadza swój narząd płciowy do ciała samicy (po prawej).

Rozmnażanie
Otrzymanie potomstwa od Ampularii zależy od wielu czynników. Podstawową sprawą jest posiadanie samca i samicy Ampularii. Skąd mamy wiedzieć, że posiadamy parę? Niestety nie mamy praktycznie możliwości określenia płci przed momentem kopulacji między dwoma osobnikami.
Dobrym pomysłem wydaje się więc być trzymanie kilku osobników, dzięki czemu mamy większe szanse na dobranie się pary naszych ślimaczków.
Wyższa temperatura oraz większa dostępność pożywienia mogą stymulować nasze Ampularie do odbycia godów. Należy zauważyć iż może to wymagać nieco czasu i naszej uwagi.
Sezonowe warunki, mogłyby wywierać wpływ na aktywność reprodukcyjną ślimaków. Gdy jaja są już dojrzałe, samica opuszcza zbiornik podczas nocy, w poszukiwaniu dogodnego miejsca do złożenia kokonu.
W akwarium, kokon umieszczany jest na ściankach akwarium lub na wewnętrznej stronie pokrywy, podczas gdy w stawie będzie to dowolny obiekt znajdujący się w pobliżu lustra wody. W związku z tym, oczywistym jest, iż aby umożliwić ślimakom złożenie kokonu, należy zapewnić im wystarczającą przestrzeń ponad powierzchnią wody.

Jaja
Jaja są składane pojedynczo, jedno po drugim i łączone w swego rodzaju kokon. Po złożeniu, jaja są miękkie i mają mleczny kolor. Twardnieją w ciągu kilku godzin od momentu  złożenia. Ostateczny kolor jaj (biały, zielony, różowy lub jaskrawo-pomarańczowy - zależnie od gatunku) pojawia się po upływie jednego do dwóch dni. Kokon z jajami powinien pozostawać wilgotny, lecz nie mokry, oraz nigdy nie powinien znajdować się pod powierzchnią wody, ponieważ spowodowałoby to śmierć małych ślimaczków w wyniku utonięcia. Problem ten nie powinien się pojawić w przypadku akwariów wyposażonych w pokrywę.
Powinniśmy pamiętać, iż nie wszystkie Ampularie składają swoje kokony ponad powierzchnią wody. Dla przykładu, gatunek Marisa cornuarietis składa jaja w postaci żelowatego kokonu właśnie pod powierzchnią wody.

Samica Pomacea canaliculata składająca jaja powyżej lustra wody.

Jaskrawo żółty kokon Pomacea canaliculata. (Jaja Pomacea diffusa są nieco bardziej różowe)

Kokon podwodny gatunku Marisa cornuarietis

Małe ślimaczki
Po upływie dwóch do czterech tygodni (zależnie od temperatury), zaczynają się wylęgać małe Ampularie. Kokon staje się coraz ciemniejszy, w końcu zaś małe ślimaczki wykluwają się i spadają z kokonu do wody. Z uwagi na to iż małe ślimaczki mogą być pożerane przez niektóre ryby, dobrym pomysłem jest przeniesienie ich do oddzielnego zbiornika.

Ponieważ dość trudno jest wyłapać małe świeżo wyklute ślimaczki nie uszkadzając ich, lepszym pomysłem jest przeniesienie całego kokonu. Należy zwilżyć kokon oraz powierzchnię do której jest przyklejony i poczekać chwilę. Następnie należy spróbować poruszyć delikatnie kokon, odczepić go od powierzchni na której był przylepiony, a następnie umieścić go na jakimś pływającym przedmiocie w innym akwarium.

Innym rozwiązaniem jest poczekanie do momentu wykluwania się młodych, a następnie przeniesienie kokonu bez obawy o zniszczenie na jakiś pływający po powierzchni przedmiot, lub też poprzez zanurzenie kokonu w wodze i wypłukiwanie małych ślimaczków z kokonu poprzez delikatne ruchy palców. Metoda ta, odpowiednio przeprowadzona, może umożliwić nam otrzymanie wielu zdrowych i silnych małych Ampularii.

Podczas pierwszych kilku dni od wyklucia, małe Ampularie odżywiają się drobnymi glonami oraz resztkami pożywienia. W stabilnym akwarium nie ma większego problemu z dostępnością pokarmu dla maluchów, jednak w przypadku nowo założonych akwariów należy przygotować nowy zbiornik dla młodych Ampularii na około 2 tygodnie przed momentem ich wyklucia, tak aby zbiornik zdążył odpowiednio dojrzeć. W innym przypadku należy podawać najlepszej jakości płatkowany pokarm dla ryb.
Po upływie jednego do dwóch tygodni, małe ślimaczki mogą już pobierać identyczny pokarm jak ich rodzice.

Pytania i odpowiedzi

Czy należy się obawiać plagi Ampularii w akwarium?
Nie, populację Ampularii jest bardzo łatwo kontrolować. Dorosłe ślimaki są łatwe do wypatrzenia, zaś ich kokonów z jajami po prostu nie sposób nie zauważyć. Tak więc populację Ampularii regulujemy poprzez manualne usuwanie ślimaków i ich kokonów.

Jak długo żyją Ampularie?
W zależnoći od temperatury panującej w akwarium, dlugość życia Ampularii wynosi od 1 roku do ponad czterech. Wyższe temperatury skracają długość życia ślimaka.

Mój ślimak pływa od kilku dni po powierzchni wody. Czy jest martwy? Co powinienem zrobić?
Nie jest to niczym niezwykłym w przypadku Ampularii. Zachowanie takie można zaobserwować wówczas gdy ślimak ma w płucach zgromadzoną dużą ilość powietrza. Nie jest również rzadkością brak aktywności Ampularii przez kilka dni lub nawet tygodni. Dotyczy to zwłaszcza starych ślimaków.
Tak więc pływanie ślimaka po powierzchni wody nie musi koniecznie oznaczać, że jest chory lub martwy. Jeżeli jednak nasz ślimak zacznie nieprzyjemnie pachnieć lub kiedy jego ciało zacznie stawać się bardzo wątłe, faktycznie może on być martwy i należy go niezwłocznie usunąć z akwarium.

Moje ryby są chore i potrzebuję zastosować chemię. Czy może to zaszkodzić moim ślimakom?
Podstawową regułą podczas leczenia, jest stosowanie leków zabijających chorobę, nie mających jednak skutków ubocznych dla zdrowia naszych ryb. Dzięki różnicom neurologiczno/metabolicznym między organizmami, leki działają selektywnie, niszcząc czynnik chorobotwórczy nie szkodząc przy tym (teoretycznie) rybom. Ślimaki mają jednak więcej cech wspólnych z wieloma pasozytami niz z rybami, dlatego tez są wrażliwe na działanie chemii.
Wiedząc o tym fakcie, powinniśmy na czas trwania kuracji, przenieść nasze ślimaki do oddzielnego zbiornika, za wyjątkiem sytuacji gdy jesteśmy absolutnie pewni, że stosowany lek nie zawiera substancji szkodliwych dla ślimaków.
Większość z organizmów chorobotwórczych nie przeżywa kilku dni poza organizmem ryby. Dlatego też, w zbiorniku do którego odłowiliśmy Ampularie, powinniśmy dokonywać regularnych podmian wody. Dzięki temu, w momencie ponownego wpuszczenia ślimaka do akwarium ogólnego, minimalizujemy ryzyko ponownej infekcji pasożytem. Wyjątkiem od tej reguły są pasożyty, dla których żywicielem są zarówno ryby jak i ślimaki. Problem ten pojawia się głównie w przypadku zwierząt pochodzących z odłowu.

Skrócona lista preparatów potencjalnie szkodliwych dla ślimaków:

• Zieleń malachitowa (stosowana m.in. w leczeniu Ichtioftiriozy (ospy rybiej) i Oodinozy (choroby welwetowej).
• Rozmaite pestycydy fosforoorganiczne jak formaldehyd, trichlorofon (znany również jako metriphonate, dylox, masoten, neguvon, trichlorophon) dichlorvos oraz inne, stosowane przy zwalczaniu pasożytów jelitowych, skorupiaków pasożytniczych, splewki.
• Metaldehyde (Polimer aldehydu octowego - przyp. tłum.)
• Rozmaite leki oparte na miedzi, stosowane w leczeniu infekcji pierwotniakowych i grzybicznych.
• Parricide D (Di-N-Butyl Tin Oxide) stosowany w zwalczaniu robaczycy (helmintozy), kolcogłowów (acanthocephala), przywr (trematodes) czy też tasiemców (cestoda).

Czy ślimaki słyszą cokolwiek?
Nie. Nie posiadają uszu i sa kompletnie głuche.

Jak dobrze widzą Ampularie?
Ampularie posiadają oczy, umożliwiające im orientowanie się w ich środowisku. Wzrok ten jest jednak na tyle słaby iż praktycznie służy im jedynie do odróżniania i znajdywania miejsc ciemnych i jasnych.